Komiksowe lektury #1: Córka Mendla. Wspomnienia

W cyklu "Komiksowe lektury" będę przedstawiał komiksy, które z powodzeniem można wykorzystać jako lekturę uzupełniającą lub dodatkową pomoc w rozwinięciu jakiegoś tematu poruszanego na lekcji. W odcinku pierwszym przypominam o komiksie Martina i Gusty Lemelman "Córka Mendla. Wspomnienia" wydanym przez Wydawnictwo Komiksowe w 2013 roku.

Tak o komiksie pisze wydawca:
"W 1989 roku Martin Lemelman nagrał opowieść swojej matki, Gusty, o jej dzieciństwie w Polsce w latach trzydziestych i ucieczce przed nazistowskimi prześladowaniami.

Córka Mendla jest komiksową transkrypcją wstrząsającego świadectwa jego matki, przywracającą jej opowieść do życia za pomocą czarno- białych rysunków splecionych z reprodukcjami zdjęć, dokumentów i innych pozostałości czasów. Rezultat tych zabiegów oryginalnie, autentycznie i poruszająco mówi o nadziei i przetrwaniu w czasach rozpaczy.

Córka Mendla jest opowieścią prywatną, bardzo indywidualną, skupioną na głównej bohaterce oraz jej najbliższej rodzinie. Jest też opowieścią publiczną, świadectwem. Jest dziełem polifonicznym – opowieść Gusty Lemelman nagrano dla celów prywatnych, została jednak spisana i zilustrowana przez jej syna, Martina Lemelmana, dopiero po jej śmierci. Dwie warstwy – opowieść Gusty i jej transkrypcja zarówno literacka, jak i ikonograficzna – powodują, że nie można Córki Mendla traktować jako komiksu autobiograficznego, a plastyczno - narracyjną interpretację. Interpretację opartą o fakty historyczne czy wynikające z jej opowiadania, a także istniejące fotografie i dokumenty rodziny Gusty Lemelman.

W czasach, gdy zaprzeczanie Holocaustowi staje się niesłychanie jadowitą bronią w rękach antysemitów, ta wzruszająca, sugestywna, naoczna i autentyczna relacja o drodze jednej rodziny przez doliny pokryte śmiertelnym zagrożeniem jest doskonałą przeciw - bronią. Powinna być czytana przez młodych i starszych, przekazywana z pokolenia na pokolenie, bo choć zbledną wspomnienia i umrą świadkowie, to nienawistnicy nadal będą próbować zasiać wątpliwości. – Alan Dershowitz, profesor prawa na Harwardzie.

Martin Lemelman dorastał w nowojorskim Brooklynie i jest dzieckiem rodziców ocalałych z Holocaustu. Od 1976 roku pracuje jako ilustrator- freelancer. Ilustrował ponad trzydzieści książek dla dzieci. Lemelman jest profesorem w Communication Design Department na Kutztown University.

Patronem wydania jest Muzeum Historii Żydów Polskich."

W recenzji napisanej dla Alei Komiksu piszę m. in. tak:

"Przede wszystkim praca Martina Lemelmana nie jest typowym komiksem, co widać już po pobieżnym przekartkowaniu albumu. Czytelnik na próżno szukać tu będzie dymków (czy dialogów w ogóle) i podziału plansz na kadry. Publikację można traktować wielopłaszczyznowo. Jako bardzo bogato ilustrowaną książkę, kronikę rodzinną, biografię czy ostatecznie komiks właśnie. Jakkolwiek byśmy jednak nie dobierali albumu, zawsze będziemy mieć trochę racji. Tak naprawdę autorstwo nad komiksem w dużej mierze należy przypisać matce artysty, Guście Lemelman (z domu Mendel), ponieważ to jej wspomnienia są kanwą, na której oparto scenariusz. Autor nie ingerował nadmiernie w opowieść swojej matki, zachowując narrację pierwszoosobową. Ten celowy zabieg sprawia, że czytelnik jeszcze mocniej przeżywa ukazaną historię. Historię pełną dramatów i cierpień.

Album podzielony jest na trzy części. Pierwsza dotyczy okresu lat przedwojennych (1919-1939). Matka rysownika opowiada o swoim trudnym i pełnym pracy dzieciństwie. Prezentuje również całą rodzinę i kontekst społeczno-historyczny okolicy w jakiej przyszło jej mieszkać. W części drugiej Gusta snuje opowieść o strasznych czasach wojny. Matka autora, wraz z całą rodziną mieszkając na terenie Polski południowo-wschodniej, miała okazję obserwować zachowania każdego z okupantów (zarówno sowieckiego jak i niemieckiego). W swych wspomnieniach dotyka również problemu ludności ukraińskiej czy chrześcijańskiej części okolicznych mieszkańców. Trzecią część stanowi epilog prezentujący powojenne losy rodu Mendlów.

Jak już wspomniałem wcześniej, publikacja Wydawnictwa Komiksowego nie jest komiksem sensu stricto. Album skonstruowany jest w formie kroniki rodzinnej. Pierwszoosobowa narracja matki autora zilustrowana jest delikatnymi rysunkami Marina Lemelmana, na co dzień ilustratora książek dla dzieci. Lekkości, pewnego rodzaju ulotności, rysunkom artysty nadają płynne pociągnięcia ołówkiem, doskonale współgrając z nostalgiczną opowieścią starszej kobiety. Autentyzmu całości dodają liczne rekonstrukcje zdjęć rodziny autora i zachowanych dokumentów.

Album zaopatrzony jest przez wydawcę również w kilka dodatków. Wśród nich znalazły się przykładowe tematy do poruszenia przez nauczyciela (album powstał z myślą również o wykorzystaniu go przez szkoły podczas lekcji historii o Holokauście), wywiad z autorem czy notka od tłumacza."

Zamieszczone tematy zaproponowane przez wydawcę do wykorzystania przez nauczyciela podczas lekcji sprawiają, że "Córka Mendla. Wspomnienia" jest dziełem bardzo łatwym w adaptacji na scenariusz lekcji. Literacki język komiksu oraz zrezygnowanie autora z dialogów w dymkach na rzecz narracji pierwszoosobowej przedstawionej w formie podpisów pod kadrami sprawiają, że lektura albumu nie będzie nastręczała trudności nawet tym nauczycielom, którzy na co dzień nie mają do czynienia z komiksem.

Informacje o wydawnictwie:
Scenariusz: Martin Lemelman, Gusta Lemelman
Rysunki: Martin Lemelman
Wydanie: I
Data wydania: Czerwiec 2013
Tytuł oryginału: Mendel's Daughter. A Memoir
Rok wydania oryginału: 2007
Wydawca oryginału: Free Press
Tłumaczenie: Wojciech Szot
Druk: czarno-biały
Oprawa: miękka
Format: 200x275 mm
Stron: 240
Cena: 46 zł
Wydawnictwo: Wydawnictwo Komiksowe
ISBN: 978-83-936037-5-6